Fütürizm, günümüzde tekrar ön plana çıkmaya başlayan 20. yüzyılda edebiyat ve mimari gibi alanları etkisine alan bir sanat akımıdır. Kelime kökeni Latince “futur” ve “futura” kelimelerine dayanır. İlk kez edebiyat dünyasında İtalyan şair Flippo Tommaso Marinetti bu terimi kullanmıştır. Kısa sürede edebiyat, resim, heykel ve mimari gibi alanlarda bir sanat akımı haline dönüşen Fütürizm, geçmiş, bugün ve geleceğin aynı anda sanat eserinde işlenmesini ifade eder.
Fütürizm Akımının Gelişimi
20.yüzyılın öne çıkan sanat akımı Fütürizm edebiyat ve sanat dünyasında sınırlı kalmamış, toplumsal bir hareket haline dönüşmüştür. Modern hayatı, makineleşmeyi, şehir medeniyetini ve hızı kutsamıştır. Geçmişin baskıcı ağırlığını hissettiren gelenekleri ise tamamen yok saymıştır. Bu açıdan bakıldığında Fütürizmin bir protesto sanatı olduğu da söylenebilir. Ayrıca sosyolojik, psikolojik ekolojik ve teknolojik alanlarda anlam arayan bu disiplin sürdürebilir ve yenilikçi gelecek inşası argümanı ile hareket etmiştir.
Ortaya çıkışından itibaren birçok alanda kendini gösteren Fütürizm mimari ve diğer görsel sanatlarda teknolojinin gücünü somutlaştırılması ve modern şehirler gibi imgelerle yer almıştır. Resim alanında ise yine aynı temalarla kompozisyonlar oluşturan bu akım, kübizm ve neo empresyonizm unsurlarını kullanarak varlık göstermiştir. Fütürist mimarların eserlerinde en çok dikkat çeken unsur yine akış ve hareket olmuştur. Bu akımın doğmasından önce daha yalın tasarımlar göze çarparken artık benzersiz açılar, keskin çizgiler, üçgen kubbeler dikkat çekmiştir. Teknolojik gelişmenin gücüne hayran olan bu akımda yine bu gelişmeleri vurgulamak için cam asansörler, metal ve mekanik ögeler sıklıkla tercih edilmiştir. Fütürist mimarinin en iyi örneklerinden birisi olarak Guggenheim Müzesi gösterilebilir.
Fütürizm akımının etkili bir diğer alan da, edebiyat-şiir olarak gösterilir. Geçmişe ait sanatsal unsurları atmadan özgünlük ve değişimi vurgulayan eserler ortaya çıkarılmıştır. Özellikle Fütürizm akımının öncüsü Marinetti, teknolojinin yüceltilmesi, arabalar, hız, makine ve onun gücünü gösteren unsurlara yer vermiştir. Ayrıca geçmişe yönelik ve gelenekleri yok etmemekte ısrarcı olanlara karşı büyük bir öfke oluşturulmuştur. Bu nedenle bu dönem şiirlerinde kasıtlı bir şekilde halkın içinde geleneklere karşı bir öfke uyanması amaçlanmıştır. Bu çerçevede fütürizmin temel karakteristiği şöyle özetlenebilir:
- Sezgi: Yazının veya sanatın gerçekleştiği araçlar. Kendi dilinde doğaçlama yaratım ve sanat yaratmakla ilgiliydi.
- Analoji: Her şeyin diğer her şeyle ilişkili olduğunu gösterdi. Bunu yapmak her şeyi birbirine bağladı ve varoluş gerçeğini gösterdi.
- Söz diziminin kaldırılması: Şairin zihnini boşaltmak için söz dizimi atıldı. Fütüristlerin uğraşmak istemedikleri bir filtre görevi gördü.
- Ölçü reformu: tüm ölçü türleri reddedildi ve kelimeler birincil yapısal unsur olarak ortalandı. Şiirlerini serbest nazımla yazılmış olarak görmediler.
- Temel ve sentetik lirizm: daha iyi analojilere izin veren aşırı bilinç. Bu tür lirizm, yazının gereksiz kısımlarının çıkarılmasına atıfta bulundu ve romanların Fütürist hareketten dışlanmasına yol açtı.
Fütürizm Sanat Akımı Öncüsü
Fütürizm sanat akımı öncüsü İtalya bir şair olan Flippo Tommaso Marinetti olarak kabul edilir. Çok sayıda şiir, roman ve tiyatroya imzasını atan Marinetti, 5 Şubat 1909 tarihinde bir gazetede yayınladığı “İ manifesti del futurismo” veya “Manifesto Futurisita” yani Türkçesiyle “Fütürizm Bildirisi” ile bu sanat akımını başlatmıştır.
Marinetti yayınladığı bildiri ile Fütürizmin ve bu akımın sanatçılarının eskiden, geleneklerden ve bunun içerisinde özellikle siyasi geleneklere karşı büyük bir nefret duyduklarını duyurmuştur. Ayrıca geçmişle olan bağlarını tamamen yok etmeyi düşündüklerine de bildiride yer vermiştir. Bununla birlikte geçmişe özlem duyan ve geçmişten kalan inançlara eserlerinde yer verenleri de sert bir şekilde eleştirmiştir.
Fütürizm sanat akımı öncüsü Marinetti, sanayi, makineleşme ve modernleşmenin dünya üzerinde insanın doğaya karşı elde ettiği büyük bir zafer olduğunu iddia etmiştir. O’nun için sürat her şeyden üstündü ve hatta Antik Yunandan kalma bir tarihi eserden bile daha güzeldi. Marinetti’nin ardından Fütürizm bir akım haline dönüştü ve çok sayıda Fütürist, bu akımın bir simgesi olan bildiriler yayınladı.
Fütürizm Sanatçıları ve Eserleri
Önemli fütürizm sanatçıları, Vladimir Mayakovsky Filippo Tommaso Marinetti, Alvin Toffler, Ray Kurzweil, David Burliuk, Velimir Khlebnikov gibi isimlerin yanısıra şöyle sıralanabilir:
1. Umberto Boccioni
Fütürizm sanatçıları içerisinde en bilinenlerden ilki Umberto Boccioni‘dir. Umberto Boccioni’nin 20. yüzyılın ilk yıllarına fütürizm etkisiyle ortaya çıkardığı en bilinen eserleri ise şu şekilde sıralanabilir:
- States of Minde ( The Farewells, Those Who Go, Those Who Stay isimleriyle bilinen üç serilik bir eserdir.)
- Bisikletçinin Dinamizmi
- Şehirler Ayaklanıyor
- Mızraklı Süvarilerin Taarruzu
- Modern İdol
2. Giacomo Balla
Giacomo Balla, İtalya’da Fütürizm akımının önemli ressam ve heykeltıraşlarından biridir. 20. yüzyılda Giacomo Balla imzası taşıyan;
- Street Light
- Abstract Speed and Sound
- Abstract Speed – The Car Has Passed
- Girl Running on A Balcony
- Speeding Automobile
Çalışmaları, en bilinen eserleri içerisinde yer almaktadır.
3. Fortunato Depero
Fortunato Depero, 20. yüzyıl Fütürizm akımının önde gelen isimlerinden bir diğeridir. 20. yüzyılda heykel, resim ve çeşitli nesirlere imza atmıştır. Aynı zamanda kendisi bir grafik tasarımcısıdır. Fütürizm etkisiyle oluşturduğu eserlere ise aşağıdaki eserleri örnek verilebilir:
- Ploughing
- Movimento d’uccello
- Paesaggio guerresco
- Prismi lunari
- Festa della sedia
- Automaton with a pipe
4. Carlo Carrà
Carlo Carrà, sanat hayatının ilk dönemlerinde natüralist bir çizgide ilerlemiş, daha sonrasında Fütürizm akımına dahil olmuştur. Fütürizm etkisiyle ortaya çıkardığı eserlerinde aynı zamanda Kübizm simgelerine de yer vermiştir. En önemli eserlerinden bazıları şunlardır:
- Anarşist Galli’nin Cenaze Töreni
- Metafiziksel İlham Perisi
- Balkondaki Kadın
- Pursuit
- İnterventionist demonstration patriotic holiday freeword painting
- The engineer’s lover
5. Gino Severini
Gino Severini aslen İtalyan Fütürist bir ressamdır. Ancak diğer İtalyan Fütüristlerden farklı olarak Fütürizm akımının diğer ülkelerde de yayılmasına öncülük etmiştir.
- dynamic hieroglyphic of the bal tabarin
- red cross train passing a village
- memories of travel
- the boulevard
- dancer in pigalle
6. Vladimir Mayakovski
Vladimir Mayakovski, Fütürizm akımının İtalyan olmayan önemli bir temsilcidir. Rus şair ve yazar Mayakovski yaşadığı dönemde geleneksel Rus şiirini biçim ve içerik bakımından sert bir dille eleştirmiş ve Rus Fütüristlerin öncü isimleri arasında yer almıştır. Fütürizm etkisiyle kaleme aldığı bazı şiir ve tiyatro eserlerine şunlar örnek verilebilir:
- Pantolonlu Bulut.
- Omurganın Flütü
- Lenin Destanı
- Yüz Elli Milyon
- Trajedi
- Gizemli Güldürü
- Tahtakurusu
- Banyo
- Moskova yanıyor
7. Nazım Hikmet Ran
Türkiye’de Fütürizm akımının önemli temsilcisi “Makinalaşmak” isimli şiiriyle Nazım Hikmet Ran’dır. Ayrıca kendisinin Rus Fütürist şair Mayakovski’den etkilendiği söylenebilir.
Fütürizm Anlayışı ve Amaç Nedir?
Hepimiz gelecekte ne olacağını merak ediyoruz, ancak bazı insanlar olasılıkları düşünmeyi günlük işlerine dönüştürecek kadar ileri gitti. Her şeyin çok hızlı değiştiği bir çağda, geleceği tahmin etmeye ve yeniden tasarlamaya odaklanan uzmanlıklar, disiplinler ve sanatlar var. Fütürizm, olası geleceklerin araştırılmasının adıdır. Olası, muhtemel ve tercih edilebilir gelecekleri sistematik bir şekilde inceleyen bir dizi disiplindir. Fütürizm sadece somut olanla değil, aynı zamanda hayali olanla da ilgilenir, bu yüzden hem bilim hem de sanat üzerinde bir etkisi vardır. Batıl inançlar, bilimsel, rasyonel ve somut bir bakış açısıyla geleceğin zaten yazıldığını söylerken, esasen belirli bir geleceği tahmin edemeyiz. Bunun yerine, gelmekte olanı değiştirmenin veya iyileştirmenin sonuçlarını ve yollarını analiz edebiliriz. Planlama geleceği kontrol etmeye ve karar vermeye çalışırken, geleceğin incelenmesi, olasılıklara ışık tutmayı, şaşırtıcı olan ve şimdiki zamanda iyileştirilebilecek veya azaltılabilecek özellikleri belirlemeyi amaçlamaktadır.
