Toplumcu şiir, sosyal sorunların işlendiği bir şiir anlayışıdır. Türkiye’de erken dönemde Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul gibi isimlerde toplumsal sorunların işlendiği şiirler görülmekle beraber, literatürde toplumcu şiir olarak adlandırılan şiir türü cumhuriyetten sonra 1920’lerde edebiyat dünyamıza girmiştir.
Toplum Şiir Nedir?
Bu dönemde daha çok sosyalist dünya görüşünün şiire ve sanata yansıtıldığı geleneği ifade etmek için kullanılan toplumcu şiirin öncüsü Nazım Hikmet olarak kabul edilir. Ayrıca şiirde bu gelenek 1960’lara kadar etkisini sürdürmüştür. Ortaya çıktığı döneme kadar ele alınmayan konular şiir anlayışında yer almaya başlamıştır.
1960’tan itibaren özgürlük ortamında toplumcu şiir geleneği ön plandadır. Bu dönemde şiir, edebiyat dünyasının bir parçası olmaktan çıkmış aynı zamanda siyasi ve toplumsal yaşama yön veren bir unsur haline dönüşmüştür.
Liberalizm ve kapitalizm başta olmak üzere şiir yoluyla mevcut düzene karşı çıkma düşüncesi hâkimdir. Ayrıca bireysellikte yalnızlık ve yoksulluk vardır. Bu nedenle kurtuluş için örgütlü mücadelenin gerekliliği vurgulanır. Toplumcu gerçekçi şairleri kapitalizm ve yarattığı sorunlar karşısında ilk dönemlerde olduğu gibi bu dönemde de Marksist düşünceyi çözüm olarak halka sunmayı amaçlamıştır.
Toplumcu Şiir Özellikleri
Edebiyatımızda önemli bir yeri bulunan toplumcu şiir özellikleri ve anlayışı şu şekilde sıralanabilir;
- Toplumcu şiirin temsilcileri “sanat toplum içindir” anlayışına sahiptir.
- Atatürk ilkeleri arasında bulunan halkçılık ilkesine bağlı kalmayı amaçlamıştır.
- Marksist ve sosyalist düşünceler şiirlerde işlenmiştir. Toplum alt tabakası olarak görülen işçiler, köylüler ve emekçilerin haklarını savunmayı misyon edinmiştir. Bu kapsamda kaleme alınan şiirlerde işçi hakları gibi konulara sık sık yer verilmiştir.
- Toplumu ve yaşamı olduğu gibi aktarır. Konu edindiği sorunlar karşısında çözüm olarak sosyalizm düşüncesini sunar. Bu nedenle ideolojik bir yaklaşım söz konusudur. Aynı zamanda toplumcu gerçekçi şairler, öğretici misyonu kendilerine yüklerler.
- Şiir aracılığıyla kolektif bir güç olarak kitleleri harekete geçirme amacı vardır. Bu nedenle toplumcu gerçekçi şiirler genel olarak bir kitleye hitap etmektedir.
- Her ne kadar sadece toplumsal sorunları konu edinseler de karamsarlık hâkim değildir. Sorunlara yönelik iyimser bir bakış açısı vardır. Yaşamak tek başına bile insan için bir mutluluk ve umuttur.
- Toplumcu gerçekçi şiirlerde söz sanatları ve imgeler yok denecek kadar azdır. Ayrıca bazı kelime ve kavramları ilk kez şiir diline sokmuşlardır.
- Mecazi kullanımlar yerine kelimelerin kendi anlamlarına bağlılık söz konusudur.
- Kafiye ve redif gibi unsurları şiirden tamamen çıkmıştır. Şiirde ahenk ise vurgular, aliterasyon ve asonans gibi unsurlarla sağlanmıştır. Bunun yerine Servet-i Fünun döneminde yaygın olarak karşımıza çıkan serbest nazım kullanılır.
- Geçmişin ağdalı ve anlaşılması zor edebi dili yerine sade ve halkın anlayacağı bir dil tercih edilir.
Toplumcu Şiir Anlayışının Önemli Temsilcileri
Toplumcu gerçekçi şiirin Türkiye’de öncüsü olarak bir dönem Fütürizm etkisinde de kalan Nazım Hikmet kabul edilir. Nazım Hikmet’in yanı sıra toplumcu şiir anlayış dâhilinde şiirler kaleme alan önemli şairler de vardır.
Örneğin günümüzde hala popülerliğini koruyan ve Hasretinden Prangalar Eskittim şiiri ile bilinen Ahmed Arif, bu şairler arasında gösterilebilir. Ancak Ahmed Arif diğer toplumcu gerçekçi şairlerden farklı olarak slogan ya da vaaz niteliğinde şiirler kaleme almaktan uzak durmuştur. Aynı zamanda doğduğu yörenin ağzını şiirlerinde açıkça yansıtmıştır.
Toplumcu gerçekçi şairler içerisinde sayılabilecek diğer bir isim ise Hasan Hüseyin Korkmazgil’dir. Türkiye’de Marksizm düşüncesi etrafında şekillenen şiirler kaleme almıştır. Ayrıca Nazım Hikmet’in şiirlerinde açıkça etkisini görmek mümkündür. Bu anlayışla kaleme aldığı “Kavel” ve “Kızılırmak” en önemli eserleridir.
Anlayışın Etkilediği Sanatçılar
Toplumcu gerçekçi gelenek etkisinde eserler kaleme alan Ahmet Oktay, Necati Cumalı, Özdemir İnce, Ercüment Behzat Lav, Rıfat Ilgaz, Ceyhun Atıf Kansu, Enver Gökçe, Can Yücel, Eray Canberk, Gülten Akın, Yaşar Miraç ve Veysel Çolak gibi şairler de diğer önemli temsilciler olarak kabul edilir.
Toplumcu şiir anlayışı ve özellikleri içeriğimizin ardından “Edebiyat” kategorimizdeki diğer içeriklerimizi de keşfetmeyi unutmayın.
