Platon’un içinde yaşadığımız gerçeklikleri tanımlamada “idea” kavramını sıkça kullandığını görmek mümkündür. İdea, kendiliğinden var olan asıl gerçeklik olarak karşımıza çıkmaktadır. Platon’a göre iki evren anlayışı vardır. Bunlar idealar evreni (asıl gerçekliğin yer aldığı) ve görünüşler evrenidir (ideaların yansıması olan). Platon gerçekliğe dair her şeyin cevabının idealar dünyasına ait olduğunu söyler. İçinde bulunduğumuz görünüşler evreni ise bir yanılsamadan ibarettir tezini savunur.
Tüm sanat disiplinlerini “idea” kavramı üzerinden ortaya koyan filozofumuzun sanat anlayışı da idealardandır. Platon’a göre sanat; taklidin taklididir. Yani bizler idealar dünyasının bir yansıması olarak yani taklidi olarak varız ve sanatçı sanat eseri ortaya koyarken bu ideaların taklidini yapmış olur. Bu da kendisini taklidin taklidi olarak ortaya koymaktadır. Bu taklit veya kopya dediğimiz anlayış mimesis kuramıyla ifade edilmektedir. Platon’un anlayışındaki taklidin taklidi ise eidola kavramıyla açıklanmaktadır. Örneklendirecek olursak, elma kavramı bir ideadır. Ağaçta gördüğümüz elma bir mimesistir ve sanatçının ağaçtaki elmayı kağıda çizmesi bir eidoladır.
Sanatı Açıklayan Felsefi Görüşler
Sanat felsefesinde üç ayrı kuram karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; taklit olarak sanat, yaratma olarak sanat ve oyun olarak sanat.
- Taklit olarak sanat daha çok doğanın taklidi niteliğinde bir yaklaşımdır. Sanatçının ortaya koyduğu sanat eseri doğanın yansımasını yapmaktadır ve eser ne kadar doğadaki nesneyle uyumluysa o kadar başarılı ve güzel bir eser olarak kabul edilmektedir. Platon ve Aristoteles bu kuramın savunucu filozofları olarak karşımıza çıkmaktadır.
- Yaratma olarak sanat görüşünde sanat, güzelin ve mükemmelin arandığı bir etkinlik olarak görülmektedir. Kuramın savunucusu Benedetto Croce ‘dir. Bu kuramda sanatçı doğadan yararlanarak en mükemmel olanı aramaktadır çünkü doğanın kendisinde mükemmel görünüş yoktur der. Böylelikle sanatçı doğayı esin kaynağı olarak kullanır.
- Oyun olarak sanat kuramı sanat ile oyun arasında bir benzerlik kurar. Sanatta da tıpkı oyundaki gibi fayda amacı güdülmemektedir ve insanın meşgalelerinden kaçındığı bir sığınak görevindedir tezini savunur. Bu teorinin temsilcisi Friedrich Schiller’dir.
Peki Platon Hangi ideaya Göre Sanatı Açıklar?
Platon sanatı tanımlarken bunu “güzel/ güzellik ideası” üzerinden yapmaktadır. Platon, taklit olarak sanat kuramının (mimesis kuramı) temsilcisidir. Bu kuramı açıklarken sanat eserlerinde doğadaki nesnelerin idealar dünyasının yansımasına ne derece uyduğu ve güzel ideasını ne kadar taşıdığı ile ilişkilendirir.
Platon Devletindeki Sanat
Platon devlet için sanat yararlı ve iyidir düşüncesini savunmaktadır. Aynı şekilde devletin iyiliği için gerekirse sanatta sansürleme yapılabileceğini öne sunmaktadır. Buna rağmen sanata dair olumsuz düşünceler ortaya koymaktadır. Sanatta yanıltıcılık olduğunu iddia eden Platon insanı hakikatten uzaklaştırdığı için de sanatın sadece yüzeysel olanı ortaya koyduğunu savunmaktadır.
