“Devrik cümle nedir?” konusuna örnekleriyle anlatım sağladığımız bu içeriğimizde kurallı ve devrik cümle ne demek? Sorusuna yanıt bulabilirsiniz.
Devrik Cüme
Türkçe dil gramer kurallarında bir cümleyi oluşturan birden fazla unsur vardır. Bunlara ise cümlenin ögeleri denir. Cümlenin ögeleri şöyle sıralanabilir: özne, yüklem, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci. Bu ögeler, Türkçe dilbilgisi kurallarına göre belirli kurallar etrafında şekillenerek cümle içerisinde sıralanır.
Elbette, bu noktada cümlede vurgulanmak istenen öge ve durum da çok önemlidir. Bütün bu neden ve kurallara uymayan bir cümle yapısı olan cümleye devrik cümle denir. Türkçe dil bilgisi kurallarına göre özne başta, yüklem ise sonda olur. Devrik cümlelerde ise yüklem sonda değildir. Genellikle özne ile yüklem yer değiştirmiş bir halde yer alır.
Türkçede yüklem haricindeki diğer ögeler, vurgu ve duruma göre yükleme daha yakın bir pozisyonda bulunur. Vurgulanmak istenen nesneler, cümle içerisinde genellikle hemen yüklem öncesinde yer alır. Elbette bu durumun istisnaları mevcuttur.
Devrik cümle, yüklemi sonda bulunan kurallı cümle olmamasına rağmen yanlış bir cümle anlamına gelmez. Tam tersine, dilin içerisindeki çeşitliliği ve kültür etkisini göstermektedir. Fakat, dil bilgisinin bir konusu olan anlatım bozukluğu da devrik cümlelerin bir sonucudur.
Devrik Cümlenin Örnekleriyle Anlatım
Örneklere geçmeden önce sizinle paylaşmak istediğimiz bir ipucu bulunuyor. O da; devrik cümlelerde yüklem sonda olmaz. Devrik cümle örneği olarak “Ben kurarım devrik cümle” cümlesi verilebilir. Yazımızın devamında hem kurallı hem de devrik cümle örnekleri sunarak konuyu daha iyi kavramanızı istedik.
“Arabayı satın aldım.”
Yukarıda yer alan cümledeki araba, -(y)ı eki aldığı için belirtili nesne, satın almak kelimesi yüklem, ve “ben” ise “aldı(m)” kelimesindeki -m sahiplik takısı nedeniyle gizli öznedir. Bu cümle kurallı bir cümleye örnektir. Yüklem sondadır ve araba kelimesi, vurgusu yapılan belirtili nesnedir.
Satın aldım arabayı.
Bu cümle ise devrik bir cümleye örnektir. Bu cümlenin yapısı incelendiğinde, yüklemin sonda olması gerekliliği kuralına göre yanlış bir yol izlenmiş olsa da vurgu durumu nedeniyle doğru bir cümledir. Burada vurgulanmak istenen satın almak fiilidir. Bu nedenle cümlenin başında gizli özne eki ile vurgulanarak söylenir. Bir başka deyişle, dikkat, araba nesnesine değil de satın alma eylemine çekilmektedir.
Seni sevdiğimi anlamıyor musun?
Yukarıdaki cümle de kurallı cümle örneğidir. Bu cümleyi “Anlamıyor musun seni sevdiğimi?” şekline çevirirsek, bu durumda karşımızdakinin anlayıp anlamadığını sorgulama amacını vurgulama duygusu hissettirilir.
Bazı durumlarda atasözlerinin devrik cümle olduğu gözlenmektedir. Bundaki en büyük neden ise hitabet etkisini artırmak için kafiye oluşturmaktır.
Besle kargayı, oysun gözünü.
Gülme komşuna, gelir başına.
Sık gidersen dostuna, yatar arka üstüne.
Çalma elin kapısını, çalarlar kapını.
Yukarıda yer alan atasözlerinden de görüleceği üzere, bütün cümleler kurallı bir şekilde kurulabilecekken tam tersine devrik olarak kurulmuştur. Bu da vurgu yapmak ve kafiye oluşturmak amacıyla yapılmaktadır.
“Kargayı besle, gözünü oysun.” cümlesi, uyağa sahip değildir. Bu nedenle insanların ilgisini daha az çeker. Tam tersine -ı belirtme eki karga ve göz kelimelerinin ikisinde de olduğu için cümle sonunda uyak oluşturmakta ve bu da dinleyenlerde müziksel bir tını oluşturmaktadır.
Bu yazımızın ardından “Edebiyatın güzel sanatlar içindeki yeri” başlıklı içeriğimizin de ilginizi çekebileceğini düşünüyoruz.
